Ben C. O. Grimm - Libertatis Praesidium NL - <BenGrimm@xs4all.nl> wrote:

> arthurvk@xs4all.nl (Arthur van Kruining) wrote:
>
> > Goed. Dan zal ik 'hinaus' en 'beside' weer aan elkaar toveren, maar dan
> > met behulp van de bi+-theorie! Mijn nieuwe toverstokje.
>
> Dat zou ik knap vinden, want ze betekenen iets anders en
> verschillen in functie (richting vs. plaats) en uitwerking
> (naamvallen).

Ik zal eerst eens de vinger proberen te leggen op dat wat in deze discussie, sinds jij onze monnik door al die vreselijk geisoleerde taalgebieden liet trekken, onze geesten scheidt. Het komt, denk ik, neer op een verschillende interpretatie van de dynamiek van de Germaanse talen.

Citaat uit _Het Verhaal van een Taal_: "Zeker is dat het Germaans zich van de andere Indo-Europese taalgroepen ging onderscheiden, een ontwikkeling die tot ongeveer het begin van onze jaartelling duurde; pas in de eerste eeuwen van onze tijdrekening beginnen bínnen het Germaans verschillende talen te ontstaan."

Daar komt nog bij de taalverbindende rol die het Latijn tijdens de Romeinse overheersing heeft gespeeld. (Wellicht vergelijkbaar met die van het Engels nu.) En dan had je ook nog de Grote Volksverhuizing die eerder een vermenging dan een isolatie impliceerde.

Dus ik neem aan dat de grote verwijdering pas goed begonnen is na de 5e eeuw. De vertakking in talen, en de vele dialecten als de blaadjes aan de taaltakken.

Die versnippering werd grotendeels een halt toegeroepen met de grote bijbelvertalingen van de 15e, 16e en 17e eeuw, toen van iedere taal het grootste blaadje, of een combinatie van blaadjes, tot standaard werd gebombardeerd. Een dialect, al dan niet kunstmatig, werd tot De Taal verheven.

Wat jij doet, is met dat ene blaadje kijken naar de *verschillen* met de andere blaadjes.

Wat ik doe, is zoveel mogelijk blaadjes bekijken en zoeken naar de *overeenkomsten*.

En dat doe ik omdat in de 11e eeuw 'dat ene blaadje' als zodanig nog niet bestond. Jij beschuldigde mij (en ace) er eerder van met een hedendaagse bril op naar Het Zinnetje te kijken, maar eigenlijk heb jij die bril op. Ik heb de indruk dat je vanuit de huidige eenheid binnen een taalgebied kijkt naar de vroegere verscheidenheid, zonder rekening te houden met het feit dat a) de huidige eenheid kunstmatig is en dat er dus geen natuurlijke beweging richting die eenheid was, en b) dat die verscheidenheid op natuurlijke wijze uit een (min of meer) natuurlijke eenheid voortkwam. En aangezien die beweging van eenheid naar verscheidenheid in de 11e eeuw nog relatief jong was, lijkt het me logischer om naar overeenkomsten te zoeken.

Sterker nog, volgens De Saussure *is* dat etymologie: "L'étymologie est donc avant tout l'explication des mots par la recherche de leurs rapports avec d'autres mots. Expliquer veut dire: ramener ŕ des termes connus, et en linguistique expliquer un mot, c'est le ramener ŕ d'autres mots, puisqu'il n'y a pas de rapports nécessaires entre le son et le sens." (_Cours de linguistique générale_, p.259)

Om het toe te spitsen op het geval 'hinaus/beside': jij houdt het hier een 'rapport entre le son et le sens'. Weliswaar een negatief 'rapport', maar dat is evenzeer een 'rapport'.

Ik zie in Wolters' D-N bij 'hinaus' staan: "(naar) buiten". In Van Dale's E-N bij 'besides': "<soms> 'beside' <vz.> 0.1 'behalve' => 'buiten', 'naast'."

En dan zie ik overeenkomsten. Het heeft geen zin om naar de hele zooi van huidige betekenissen te kijken. In feite is dat allemaal stof die in de loop der eeuwen op de woorden is gevallen. Je moet dat stof wegblazen; de takken afbreken om tot de gezamenlijke stam te komen.

Goed. Waar is m'n toverstokje? Simsalabim, van 'hinaus' naar 'beside' en terug. Ik zal er in de details wel naast zitten, maar ik denk dat het ongeveer zo in z'n werk ging:

Laten we uitgaan van 'hinase'. Niets belet mij te beweren dat het een verkorte versie is van een oudere vorm, 'hinasethe'. Ik denk dat ace nog wel een paar voorbeelden kan aandragen waarin die laatste drie letters in het Duits wel en in het Engels niet uit het woord zijn weggevallen. 'Sethe' is afkomstig van het Latijnse 'seta' ('zijde'). Wat je in feite krijgt is dus het verschil 'zij' en 'zijde'. In het Duits wordt het, bij wijze van spreken, 'hinazij' en in het Engels 'hinazijde'. De stap naar 'hinaus' is gauw gemaakt. Naar 'beside' niet. daarvoor moeten we eerst uitgaan van een verminderde rol van de 'h'. Geen probleem. Die 'h' werd zonder dralen gedeleerd, gezien het 'Abent' in de latijnse versie van Het Zinnetje en de 'h'-deletie in vele Engelse dialecten. OK, weg met die 'h' dus. Krijgen we iets als 'ejnasethe' (ik ga er nog steeds van uit dat de 'i' toen als 'ej' werd uitgesproken). Toen werd het prefix 'bi' eraan geplakt. De 'n' werd weggezuiverd, zoals de tweede 'n' van 'nunc' overal werd weggezuiverd, de 'a' werd stom, of was dat al, et voila: 'bejsethe'. En dan is het nog maar een kleine stap naar 'beside'.

QED!

In het Nederlandse 'naast' is de oude prefix 'hi'(?) weggevallen en werd dus functioneel genoeg bevonden om niet 'be'-prefix opgeplakt te krijgen. De 'st' van 'naast' is de, niet-klankverschoven, rest van het Latijnse 'seta'. Mijn tussenwoord 'benaast' heeft waarschijnlijk nooit bestaan.

(Vreemd genoeg staat 'naast' niet in mijn etymologisch woordenboek.)

Proost,
Arthur.