Inhoudsopgave

0. Wat vooraf ging
1. Een beschrijving van de tekst
2. Problematische fragmenten
3. Hypothesen
4. Verder onderzoek
5. Onoplosbare kwesties
[*] Voetnoten

0. Wat vooraf ging

Op 8 september 1997 merkte Maarten van 't Net <vtnet@xs4all.nl> op, in <3414470f.2620197@news.xs4all.nl> in nl.taal:

Het probleem met een instabiele taal als Nederlands is al dat je er
nauwelijks iets in kunt zeggen omdat de woorden, in tegenstelling tot in
bijvoorbeeld Engels, geen serieuze geschiedenis hebben.

Naar aanleiding van Maartens opmerking noemde Anton Hoexum <ostinato@euronet.nl> in <3233B497.3AAC@euronet.nl> het eerste schriftelijk bewaard gebleven Nederlandse zinnetje: 

Hebban olla vogalan nestas higonan
Hinase hic ande tua?
...en toen barstte er een hevige discussie los. Want Anton schreef het helegaar vout, en bovendien ontbrak er het een en ander, en iedereen wist toch dat het eigenlijk... ja, wat eigenlijk moest zijn. Naspeuringen leverden vooral nieuwe onduidelijkheid op, want de tekst is slecht leesbaar, en lang niet alle woorden zijn nog als moderne woorden te herkennen. Wat moet je met "hagunnan", en waar komt "hinase" vandaan, en wat is "unbiadan"? En toen kwamen de vragen over wat de schrijver met het stuk bedoeld zou hebben, waar de regels op slaan, of het stuk uit het Latijn vertaald was, of er juist naartoe, en wat de betekenis is van de vage krabbels onder het stuk.

Echte antwoorden kunnen we natuurlijk niet bereiken, daarvoor zouden we het de schrijver moeten navragen, en die is, voor zover wij weten, niet op het Internet aangesloten. Het document zelf bevindt zich in Rochester, waar het ook gevonden is, en is dus niet zo gemakkelijk te bestuderen. Wij kunnen dus enkel gissen, en de meest onwaarschijnlijke theorieën overboord zetten. We hebben geen wetenschappelijke pretentie, maar vinden het niettemin een onderhoudende bezigheid. Reacties en bijdragen graag in nl.taal.

Deze homepage biedt een summier verslag van de discussie. Wie het hele verhaal wil lezen, verwijs ik graag naar http://www.dejanews.com.

1. Een beschrijving van de tekst

[ gifje van de ingescande tekst ]

Nota bene: ik baseer me bij het beschrijven van de tekst op de bovenstaande scan, die echter slechts een fragment van de hele pagina laat zien. Er zal dus het een en ander ontbreken, maar dat laat ik met opzet zo, zelfs "a"s die _vermoedelijk_ "d"s zijn en "l"s die vermoedelijk "s"en zijn zal ik niet aanvullen. Wel houd ik me van harte aanbevolen voor verbeteringen. 

                Abent ___ ______ niao. ______ nili ego & tu
T vv 'r^ars-    Hebban olla u__a__ _cstas _igunnan hinase hi
                __da _hu u____ _nbadan __e nu.
                K e>vv av not e_n d_rine no

In mijn fragment is dus wat loslopende ruis te ontwaren ter linkerzijde, en onder de roemrucht zin, maar ontbreekt de eerste regel, die Arthur wel noemt in artikel <19970911202857502715@ztm04-18.dial.xs4all.nl> van 11/09: 

                                      quid expectamus nunc
        abent omnes volucres nidos inceptos nisi ego et tu

Dat "omnes volucres" is niet te reconstrueren, en evenmin is te zien dat "niao." daadwerkelijk "nidos" is[1]. "Inceptos" is onleesbaar, maar "nili ego & tu" (de kop van de lange "s" is onzichtbaar en lijkt daarom een "l") is daarentegen heel helder.

Op dezelfde manier is "Hebban olla" heel duidelijk, evenals de "u" van "uogala", en er is ook een "a" in dat woord te ontwaren, maar pas in "nestas" wordt de boel weer echt leesbaar. De eerste letter, de "n" is nog slecht te ontcijferen, maar "esta", waarvan de "e" nog de vaagste is, is weer duidelijk. De laatste letter, de "s", is weer wat uitgelopen, maar daar valt in elk geval weinig anders van te maken. Het volgende woord, "bigunnan", kan ook "hagunnan" zijn, maar dat het op "gunnan" eindigt lijkt wel vast te staan. Ik blijf overigens zweren bij "bigunnan", maar heb daar geen onomstotelijk bewijs voor, noch onomstotelijk bewijs tegen "hagunnan". Nou ja, behalve dat het woord niet bestaat, dat is. "hinase hi" lijkt dan weer overduidelijk te zijn.

De tweede regel is in z'n geheel een stuk slechter leesbaar -- geen wonder dat-ie zoveel minder bekendheid heeft gekregen. Gezien zijn kwaliteit ga je je werkelijk afvragen of er echt niet stiekem met infrarode lampen is gewerkt. Soit.

"enda" past op de plaats van het eerste woord, al zou het ook mogelijk zijn dat er nog een letter voorstaat. "thu" is weer vaag, theoretisch zou er ook "zbu" kunnen staan. Na de eerste "u" van "uuat" volgt de grootste witte vlek op het document, en alleen de breedte van die vlek pleit voor een woord als "uuat", of breder. Van "unbadan" is vooral het fragment "nbad" goed te zien. Het "an" aan het einde laat zich er echter ook goed inpassen. Het tekentje dat tussen de "b" en de eerste "a" gekriebeld staat kan zowel een "i" zijn alsook een vraagteken. Van wat "uue" moet zijn is alleen de "e" goed leesbaar. Tenslotte is daar "nu.", wat echter ook als incorporatie van een "na" verdedigbaar zou zijn.

Strookt dat met "De Boeken"? Om Arthur maar weer aan te halen, zie <199709101321141745844@ztm09-25.dial.xs4all.nl> van 10/9:

In H.M. de Blauws Nederlandse Letterkunde 1 staat:

"hebban olla uogala nestas higunnan hinase hic anda thu uuat unbidan uue nu"

Terwijl Komrij's bloemlezing komt met:

"hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu wat unbidan we nu"

Komrij hanteert "w" en "v" waar De blauw nog vasthoudt aan de "u"-notatie. Dat "unbidan", daar zijn we het niet over eens, "anda" zie ik niet, en ook dat "higunnan" bevalt me maar matig.

2. Problematische fragmenten

Arthur komt in <199709190519031589577@ztm09-15.dial.xs4all.nl> tot: 
                                           quid expectamus nu
        Abent _____ _olu____ nido_ __c__tos nisi ego & tu 
        Hebban  olla  uoga__  nestas  _agunnan  hinase hi
        _nda thu uu__ unbiadan __e nu

Ik stel voor dat we ons tot de Nederlandse tekst beperken, en de Latijnse (en mogelijk ook de Griekse -- interessante theorie, Arthur!) versie als referentie te gebruiken, maar daar niet teveel tijd aan besteden. Dan hebben we dus de volgende regels -- en ik zet mijn voorzichtige lezing naast die van Arthur, De Blauw, Komrij en Schilleman & Uijtdewilligen (die van de scan).

ace arthurvk De Blauw Komrij Schilleman Modern Nederlands
1. hebban hebban hebban hebban hebban hebben
2. olla olla olla olla olla alle
3. u__a__ uoga__ uogala vogala uogala vogels
4. _cstas nestas nestas nestas nestas nesten
5. _igunnan _agunnan higunnan hagunnan bigunnan begonnen
6. hinase hinase hinase hinase hinase behalve
7. hi hi hic hic hi(c) ic
8. __da _nda anda enda (e)nda en
9. _hu thu thu thu thu jij
10. u____ uu__ uuat wat wat
11. _nbadan unbiadan unbidan unbidan beginnen
12. __e __e uue we we
13. nu. nu nu nu nu

  1. Over "hebban" lijkt iedereen het eens te zijn, zelfs over de betekenis ervan: hebben. In deze context lijkt het echter "zijn" te betekenen, wat enige verbazing wekt, met name Ben wijst hierop.
  2. Ook "olla" wordt unaniem als "olla" gelezen, en als "alle" herkend.
  3. Over "uogala" bestaat niet helemaal overenstemming, maar voldoende om geen beduidende conflicten op te leveren. Of de "v" van "vogels" als "u" geschreven wordt, wordt blijkbaar niet als een belangrijke kwestie gezien.
  4. Het "nestas", waar ik nog zo zorgvuldig een slag om de arm hield, wordt unaniem zo gelezen, en ook als "nesten" vertaald.
  5. Het eerste echt problematische woord is "(b/h)(i/a)gunnan". Niet zozeer de betekenis, als wel de spelling is onzeker: de twee "officiele" geschriften hierover, Blauw en Komrij, komen met de "h" aanzetten, maar over de tweede letter zijn ze het niet eens. Als het inderdaad "bigunnan" of "bagunnan" was, dan is er geen probleem, maar de "h" levert grootscheepse speculaties op.
  6. "hinase" wordt door iedereen als "hinase" erkend, maar over de herkomst van het woord bestaat grote onenigheid.
  7. De belangrijkste observatie wat betreft "hi(c)" is, dat de "c" lijkt te ontbreken. Dat stelt de stelligheid van de vertaling "ik" enigszins op de proef, en laat ook ruimte voor de interpretatie "hij".
  8. "(a)nda" is de directe vertaling van het Latijnse "&", en wordt vrij geruisloos vertaald naar "en".
  9. "thu" staat voor het hedendaagse "jij".
  10. "uuat" wordt zonder meer vertaald als "wat", ook als daar uit het document verder weinig motivatie voor te vinden is, maar vooral ook weinig motivatie tegen.
  11. "unbi(a)dan" -- let wel, de "i" staat boven de "a" genoteerd.[2] Men is het erover eens dat het de precieze vertaling is van "expectare".
  12. "uue" vertaalt losjesweg als "we".
  13. "nu" blijft "nu".

3. Hypothesen

(Nog leeg)

4. Verder onderzoek

(Nog leeg)

5. Onoplosbare kwesties

(Nog leeg)

[*] Noten

[1]
Merk op dat ik daar geen enkele conclusie aan verbind, enkel dat de tekst op de gevlekte en uitgeveegde plaatsen alles had kunnen zijn.
[2]
Dat doet me denken. Ik was eens in Zweden, en merkte op dat de notatie voor wat tegenwoordig diacritische tekens zijn (het rondje boven de "a", de streep door de "o") in oudere varianten van het Zweeds geschreven werden als een klein lettertje. "a" had dus een klein aatje erboven, "o" een klein eetje. Het is denkbaar dat hier iets soortgelijks speelt, al zou ik niet weten waar dat vandaan zou komen. Een ander punt is het Nederlandse gebruik om een lange klinker simpelweg met een "i" te verlengen, denk aan "Oisterwijk" en "IIsselmeer".